Christenen en politiek
Op zondag 13 oktober zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Wij mogen onze stem gaan uitbrengen. Christenen kunnen en mogen niet afzijdig blijven als het over politiek gaat. In een reeks van zes artikeltjes willen we nadenken over ‘christenen en politiek’.
De politieke liefde
Kerk en Staat
De rol van christenen in de politiek
Politieke macht die dienstbaar wordt
De opdracht van de politiek
Stem … positief
de teksten zijn geschreven door Ruddy Pareyns, pastoor-moderator in pastorale eenheid Sint-Franciscus Maasmechelen
De politieke liefde
In zijn wereldbrief Fratelli Tutti (Allen Broeders) spreekt paus Franciscus over politieke liefde. Op het eerste zicht is dit een zeer merkwaardig begrip. Gaan liefde en politiek wel samen? Liefde houdt immers belangloosheid in. Maar is de politiek niet het tegenovergestelde van belangloosheid, namelijk: partijdige belangverstrengeling?
Politieke liefde is, volgens Paus Franciscus, een vorm van naastenliefde. Naastenliefde is belangloos zorgen voor medemensen. Politieke liefde is belangloos zorgen voor medemensen door goede wetten te maken en een goed politiek beleid te voeren. Paus Franciscus verwoordt dit als volgt: ‘Want een individu kan een persoon in nood helpen, maar wanneer hij zich bij anderen aansluit om sociale processen van broederlijkheid en gerechtigheid voor iedereen te creëren, betreedt hij het terrein van de grootste vorm van naastenliefde, de politieke liefde. Het is een kwestie van streven naar een sociale en politieke orde waarvan de ziel de sociale liefde is. Opnieuw roep ik op tot het in eer herstellen van de politiek, die een nobele roeping is. Ze is een van de meest waardevolle vormen van naastenliefde, want ze zoekt het algemeen welzijn.’
Door politieke liefde de ‘grootste vorm van naastenliefde’ te noemen doorbreekt paus Franciscus de gebruikelijk klaagzang in onze verzuurde samenleving over de politiek: ‘Ge kunt niet meer veilig op straat komen. Wij kunnen al die problemen van die arme landen toch niet oplossen. Europa, wie wordt daar beter van?’ Vervolgens gaat de klaagzang verder: ‘Zelfs aan de kleine criminaliteit wordt niets meer gedaan. Och kind, gij zult harder en vooral langer moeten werken dan ik; want de pensioenen zullen onbetaalbaar zijn.’ Uiteindelijk vervallen we met z’n allen in een vorm van fatalisme: ‘Niets aan te doen. Leg je er maar bij neer.’ En als refrein weerklinkt telkenmale: ‘Want al die politiekers denken alleen maar aan zichzelf. Het zijn allemaal zakkenvullers!’
lees verder
… In deze tijd waarin het wantrouwen in politici, in het politieke bestel en in de democratie toeneemt, moeten christenen durven om een ander verhaal te vertellen over de liefde voor de politiek, anders blijft enkel een verhaal van opgekropte vijandige gevoelens en haat over.
Die liefde voor politiek mag echter niet steunen op eigenbelang, maar is wezenlijk sociaal, want het is ‘een roeping om broederlijkheid en solidariteit te stichten’. Politiek engagement begint dan ook bij het geraakt zijn door het leed van medemensen, dat ons in beweging zet om de samenleving te veranderen. Dat vergt bewuste keuzes en moed om vaak tegen de stroom in te gaan.
Politieke liefde is ook een geneesmiddel tegen sociale eenzaamheid. Want zij is gericht op het verbinden en participatief betrekken van mensen, in het bijzonder van de meest kwetsbaren en stemlozen. Dat verbinden van mensen kan niet zomaar van bovenaf opgelegd worden, maar moet ook van onderuit gestimuleerd worden. En laat dat nu een wezenlijk onderdeel zijn van de opdracht de Kerk. Daarbij mogen we ons in onze superdiverse samenleving niet laten afschrikken door verschillen tussen mensen, maar kunnen we die net aangrijpen om onze menselijkheid te verdiepen. Volgens paus Franciscus is diversiteit dan ook geen bedreiging, maar een historische kans. Populistische partijen en politici daarentegen proberen juist stemmen te winnen door mensen en groepen tegen elkaar uit te spelen, bijvoorbeeld ‘christenen’ tegen ‘moslims’. Soms worden zelfs christelijke symbolen vanuit politieke hoek misbruikt als een wapen tegen mensen en groepen met een andere culturele achtergrond.
Kerk en Staat
Wanneer we nadenken over ‘christenen en politiek’, dan komt onmiddellijk de discussie over de scheiding van kerk en staat om de hoek kijken. Sommigen vinden dat dit twee van elkaar losstaande werelden zouden moeten zijn, waarbij geloof enkel iets zou zijn voor de persoonlijke leefsfeer.
Maar gelovigen zijn ook burgers, die bekommerd zijn om het goede leven en het goede samenleven van mensen. Doorheen de geschiedenis hebben christenen, omwille van hun christen-zijn, steeds opnieuw initiatieven genomen op het gebied van de gezondheidszorg, het onderwijs, op het vlak van armoedebestrijding. Zij hebben zich bekommerd over het lot van gevangenen, migranten en vluchtelingen. Automatisch zijn christenen dan ook actief op die maatschappelijke domeinen waar de overheid (de staat) wetgevend optreedt. Of men het wil of niet; er zal altijd gezocht moeten worden naar een gezonde verhouding tussen kerk en overheid.
In de jaren ’80 en ’90 van vorige eeuw was er de sociologische verwachting – en voor sommige ook de ideologische wens – dat religies meer en meer zouden teruggedrongen worden tot enkel en alleen de privésfeer. Sinds de millenniumwisseling wordt echter een krachtige tendens zichtbaar om de religieuze identiteit, levensbeschouwing of overtuiging in de publieke ruimte te profileren. De hoofddoek bij jonge moslimvrouwen, maar ook de Romeinse boord bij jonge priesters, zijn tekens van deze nieuwe maatschappelijke bewustwording en verzet, zoals het lange haar in de jaren ’60 van de vorige eeuw dit was.
lees verder
… Aan het begin van de 21ste eeuw lijkt religie een veelbesproken terugkeer te kennen. Deze terugkeer wordt door velen als een ‘maatschappelijke verrassing’ beleefd. Niet iedereen is gelukkig met deze ontwikkeling. De verdedigingsreactie om de verworvenheden van de Verlichting en van de rede veilig te stellen kon dan ook niet uitblijven. Het debat over scheiding van ‘kerk en staat’, ‘moskee en staat’ of ‘geloof en overheid’ is actueler dan ooit. De meningen zijn verdeeld en het debat over hoofddoeken is een politiek symbooldossier bij uitstek geworden. In Frankrijk bijvoorbeeld werd de exclusieve neutraliteit van de staat – bekend onder de Franse term laïcité’ – zeer heftig en principieel verdedigd. Een wettelijk verbod op hoofddoeken in het onderwijs in Frankrijk was het resultaat.
Ook al verbieden we de hoofddoek, geloof en religie zijn niet langer meer afwezig in de publieke ruimte. De publieke ruimte is een verzamelnaam voor drie soorten van openbaarheid in de samenleving: de staat, de politieke samenleving en de burgerlijke samenleving.
Als we ons beperken tot de politieke samenleving, dan is er waarschijnlijk een dubbele beweging nodig. Enerzijds moet in het publieke en politieke debat ruimte geschapen worden voor de religieuze argumentatie en de gelovige redelijkheid omtrent maatschappelijke standpunten en stellingnamen. Want in een democratie mag men niet bij voorbaat religieus geïnspireerde en gemotiveerde maatschappelijke opties uitsluiten. Anders zouden grote groepen van mensen, zoals overtuigde christenen en moslims, uit het democratisch debat gesloten worden. Dit is tegenstrijdig aan wat een open democratische discussie behoort te zijn.
Anderzijds moet er van de kant van religies ook openheid zijn tot reële dialoog met andersdenkende, andersgelovigen en niet-gelovigen. Er moet ook bij hen een vertrouwen zijn in – en geen afwijzing van – het politieke democratische debat. Hierbij is de bereidheid om naar elkaar te luisteren het belangrijkste. Al te vaak is een debat enkel een afwisseling van monologen en wordt er geen moeite gedaan om het standpunt van de ander grondig te begrijpen. Inderdaad, veel te vaak luistert men enkel om te kunnen antwoorden en niet om te kunnen begrijpen. De absoluutheid van de eigen waarheidsaanspraken kan enkel doorbroken worden door ze in relatie te brengen met de waardevolle inzichten van anderen. De kwaliteit van de relatie is hierbij cruciaal. Want verdraagzaamheid en openheid voor het politieke standpunt van anderen hebben evenveel met liefdevolle menselijke relaties te maken, als met het verwerven van nieuwe redelijke inzichten. Ook in de politiek bestaat de kunst erin om ‘het weten van het hart’ in harmonie brengen met ‘het weten van het verstand’.
De rol van christenen in de politiek
In het huidige samenlevingsklimaat dat negatief staat tegenover de politiek kan de christelijk geloofsovertuiging ‘zin’, ‘oriëntatie’ en ‘hoop’ geven aan het politieke handelen.
Christenen zijn mensen die leven vanuit een perspectief. Dit perspectief geeft zin en richting aan heel hun doen en laten; en bijgevolg ook aan hun politiek handelen. Christenen leven vanuit het perspectief dat ze, vrij en verantwoordelijk, geschapen zijn naar het beeld van God. Dat ze geroepen zijn om het scheppingswerk van hun Schepper zorgzaam verder te zetten. Waarbij zij beseffen dat elke mens op aarde als een kind van God moet gewaardeerd en gerespecteerd worden. Zoals Jezus dit heeft voorgeleefd. En dat zij, Jezus navolgend, op weg zijn naar de voltooiing op het einde der tijden. Vanuit dit grote perspectief willen christenen het huidige samenleven van mensen vormgeven.
Dit christelijk levensperspectief kan verder uitgediept worden in oriëntatiepunten waaraan we ons politieke handelen kunnen toetsen.
Het allereerste oriëntatiepunt is steeds de waardigheid van de menselijke persoon. Alle wetten en maatregelen moeten in dienst staan van de promotie van de mens. De centrale vraag in de politiek is bijgevolg: ‘Hoe komt dit beleid ten goede aan de inwoners van de gemeente?’
lees verder
… Hierbij moet er vervolgens een speciale aandacht zijn voor de armen en voor mensen die zich aan de rand van de samenleving bevinden. M.a.w. aan wie komt het gemeentebeleid op de eerste plaats ten goede? Zijn dit de meest zwakken en kwetsbare in de gemeente? Zijn de diensten en voorzieningen die het beleid schept toegankelijk voor alle mensen? Hoe worden inwoners verder geholpen, als zij het financieel moeilijk hebben? Of speelt op gemeentelijk beleidsvlak het bekende Matteüseffect, waarbij de rijken rijker worden en de armen armer? ‘Want aan ieder die heeft, zal gegeven worden, zelfs in overvloed gegeven worden; maar wie niet heeft, hem zal nog ontnomen worden zelfs wat hij heeft.’ (Mt. 25,29)
De aarde en de goederen van de aarde behoren immers allen toe. Zij hebben een universele bestemming. Daarom moet zelfs een gemeentebeleid een openheid hebben ten aanzien van de gehele wereld. Zulk een openheid stelt het beleid voor heel concrete vragen: ‘Jumeleren wij enkel met steden uit economisch sterke regio’s in de wereld of ook met een straatarm dorp in Afrika? Ondersteunen we de 11.11.11. – campagne? Wat is het gemeentelijk beleid ten opzichte van vluchtelingen en migranten in ons midden?’ Want migranten en vluchtelingen brengen de gehele wereld heel concreet ons dorp binnen. Eenzelfde soort vragen kan ook gesteld worden aan het Vlaamse, federale of Europese beleidsniveau.
Deze oriëntatiepunten veronderstellen ook een goede politieke cultuur. Waarbij de politieke macht steeds de vorm moet aannemen van dienstbaarheid en niet van overheersing. En waarbij overleg en dialoog centraal staan.
Ten slotte geeft het christelijk geloof hoop aan het leven. Deze hoop doorbreekt fundamenteel elk negativisme en pessimisme, ook omtrent de politiek. Want christenen leven vanuit de zekerheid dat God niets wat er aan liefde, goedheid en gerechtigheid gebeurt verloren zal laten gaan. Deze hoop is de basis voor een positief stemgedrag. Omwille van hun bezorgdheid omtrent de toekomst en het goede samenleven van medeburgers blijven christenen oog hebben voor een degelijk politiek beleid, voor goede politici en voor sociale programmapunten. Dit alles bepaalt het politieke handelen van christenen tot en met in het stemhokje op 9 juni en op 13 oktober.
Politieke macht die dienstbaar wordt
‘Macht’ is spontaan een verdacht woord in kerkelijke kringen, maar ook daarbuiten. Vaak terecht. Omdat we in de geschiedenis, in onze samenleving en ook in de kerk te vaak getuigen zijn geweest van machtsmisbruik en het onnodige lijden dat dit machtsmisbruik met zich mee heeft gebracht. Voorzichtigheid is steeds geboden, want macht kan steeds ontaarden in misbruik.
Maar dit betekent nog niet dat ‘macht’ op zich verkeerd is. Denken we bijvoorbeeld maar aan ouderlijke macht. Is er een opvoedingsproces op school, in de jeugdbeweging of in het gezin denkbaar zonder ouderlijke macht?
En wat moeten wij christenen denken van Gods almacht? Waar deze goddelijke macht toe leidt is mooi verwoord in de brief van de apostel Paulus aan de christenen te Filippi: ‘Hij die bestond in goddelijke majesteit heeft zich niet willen vastklampen aan de gelijk met God: Hij heeft zich van zichzelf ontdaan en het bestaan van een slaaf aangenomen. Hij is aan de mens gelijk geworden. En als mens verschenen heeft Hij zich vernederd, Hij werd gehoorzaam tot de dood, tot de dood aan het kruis’ (Fil 2,6-8).
De weg van Gods almacht is een afdalende weg van liefde die dienstbaarheid wordt. Daarom zegt Jezus, nadat Hij het hoogmoedig gedrag van de farizeeërs op de korrel heeft genomen, tot zijn leerlingen: ‘De grootste onder u moet dienaar zijn’ (Mt 23,11). Willen we machtsmisbruik voorkomen dan moet macht dienstbaarheid worden.
Dit geldt ook voor de politieke macht waar partijen en politici, via democratische verkiezingen, naar dingen. Op welke wijze wordt politieke macht dienstbaar?
Politieke macht die dienstbaar wordt krijgt het karakter van gehoorzaamheid, bescheidenheid en onbaatzuchtigheid.
lees verder
… Politici kunnen de problemen en de zorgen van mensen maar ten gronde kennen en begrijpen als zij bereid zijn om echt te luisteren. Goede oplossingen en doordachte wetsvoorstellen kunnen maar groeien als politici daadwerkelijk in overleg treden met allerhande groepen van mensen: wijkbewoners, actiegroepen, verenigingen, jongerengroepen, vakbonden … Overleg lukt maar in een klimaat van gehoorzaamheid. Men wil blijven horen wat de andere te vertellen heeft, ook al verschilt men grondig van mening.
Wil men een aantal samenlevingsproblemen oplossen dan is de politicus genoodzaakt om op een creatieve manier naar compromissen te zoeken. Zo werkt de politiek nu eenmaal. Heel vaak wordt een compromis afgeschilderd als een vorm van koehandel. Soms is dit ook zo. Maar een goed compromis is ook een vorm van bescheidenheid. Men aanvaardt dat men niet zelf de volle waarheid en wijsheid in pacht heeft. Maar dat in de standpunten en inzichten van de politieke tegenstander ook wijsheid zit. Alleen extreme partijen en politici, hetzij ter linkerzijde, hetzij ter rechterzijde, pretenderen de volle wijsheid in pacht te hebben. Extremisme is steeds een vorm van hoogmoed en leidt vroeg of laat tot onverdraagzaamheid, soms zelfs tot geweld.
Tot slot is het verrichten van goed wetgevend werk in een media-samenleving een onbaatzuchtige karwei geworden. Politici doen het opdat het samenleven van mensen erop vooruit zou mogen gaan. Electoraal is dit dikwijls minder interessant, want het levert niet onmiddellijk veel stemmen op, ook al heeft een politicus die stemmen nodig om de volgende keer verkozen te worden. Een tv-optreden van een politicus in een of ander spelprogramma levert bijvoorbeeld meer stemmen op, dan het steken van veel tijd in goed wetgevend werk. Daarom zouden we des te meer respect moeten tonen voor politici die hun dossiers grondig kennen en onderbouwde wetsvoorstellen indienen.Het in overleg treden van politici met allerlei groepen, het zoeken naar een maatschappelijk breed gedragen compromis of het oprecht proberen goed wetgevend werk te verrichten mogen christenen duiden als politieke macht die dienstbaar wordt. Het is onze stem waard op 9 juni en op 13 oktober 2024.
De opdracht van de politiek
Zoals er in een gezin maar echt kan samengeleefd worden als er goede afspraken gemaakt worden, zo veronderstelt ook het samenleven in een gemeente of in een land duizend-en-één concrete afspraken. Het is de opdracht van de politiek om deze goede afspraken te maken. Politieke beslissingen en wetten moeten in functie staan van het harmonisch samenleven van groepen en personen.
De menselijke waardigheid, zeker van de meest kwetsbaren, is hierbij de eerste maatstaf. Elke wet, elke sociale of economische realiteit moet daaraan getoetst worden. Zo geeft een milieu-effecten-rapport (MER) aan politici op voorhand de nodige info over de mogelijke schadelijke effecten voor het milieu van een groot bouwproject. Op analoge wijze zou het goed zijn om een armoede-effecten-rapport op te stellen over mogelijke schadelijke effecten van toekomstige nieuwe economische- of sociale wetgeving.
Zo pleit de armoede-organisatie ‘Welzijnszorg’ onder meer voor investeringen in betaalbaar wonen, in gelijke kansen in het onderwijs, in toegankelijke hulp- en dienstverlening, in openbaar vervoer en in een rechtvaardig belastingsysteem. Want een goed politiek beleid moet de kloof tussen arm en rijk kleiner maken.
Alle mensen kunnen maar tot hun recht komen in een samenleving als de politiek het algemeen welzijn nastreeft. Dit is haar tweede opdracht. Want individuen en groepen kunnen soms tegengestelde belangen en andere prioriteiten hebben. Wat doen we bijvoorbeeld met de openruimte in de gemeente of in Vlaanderen? Komt er op een welbepaalde plaats een industrieterrein, sportvelden, een woonwijk of een natuurgebied?
lees verder
… Het is aan de politiek om hierin, na breed overleg, knopen door te hakken. Hierbij zal ze de verschillende (huidige en toekomstige) belangen moeten afwegen met het oog op het algemeen welzijn van een zo groot mogelijke groep. Een zorgvuldige politieke afweging waarbij verkozenen rekening houden met de verschillende belangen frustreert altijd de afzonderlijke belangengroepen. Want de verschillende belangengroepen kunnen dan nooit voor hun groep het onderste uit de kan halen. Bijgevolg wordt het beleid door hen maar al te vaak ervaren en voorgesteld als onvoldoende en niet vergaand genoeg.
In onze huidige samenleving wordt er heel veel belang gehecht aan veiligheid. Het is de opdracht van de politiek om het geweld in toom te houden en te beheersen. De politiek kan niet alle geweld in een samenleving voorkomen. Want geweld is aanwezig in het hart van de menselijke bestaansconditie.
Geheel onverwacht kan geweld in nieuwe vormen opduiken in een samenleving. Overal waar geweld opduikt, bijvoorbeeld in de vorm van criminaliteit, verkeersagressie, supportersgeweld of uitbuiting, is het de opdracht van de politiek om maatregelen te voorzien om dit geweld in toom te houden. Zo zal bijvoorbeeld de politiek nooit drugs en drugsgeweld volledig uit de wereld kunnen wegbannen, maar het blijft haar opdracht om een ontradingsbeleid tegenover drugs te voeren.
In het klimaat- en milieudebat staat de zorg voor de toekomstige generatie centraal, zelfs voor zij die vandaag nog niet geboren zijn. Het is ons aller taak om een leefbare wereld te garanderen aan hen die na ons komen. In het klimaatdebat vraag Paus Franciscus een bijzondere aandacht voor armen en de armste landen in de wereld. Vaak hebben klimaatsveranderingen het meest negatieve effect op hun bestaansinkomen.Politici zullen maar op een geloofwaardige wijze aan de vier bovenstaande opdrachten kunnen werken als zij zelf integer blijven handelen door het algemeen belang steeds te stellen boven persoonlijke ambitie en door elke vorm van corruptie in hun midden te weren.
STEM … positief!
10 geboden voor christenen en voor alle mensen van goede wil. Gewoon omdat christenen als burgers houden van hun land en bezorgd zijn voor het reilen en zeilen in de samenleving.
1. informeer je op voorhand
Mensen die onder autoritaire regimes leven, zoals bijvoorbeeld in het Rusland van Poetin, beseffen maar al te goed hoe waardevol democratie is. Maar democratie komt niet zomaar uit de lucht gevallen. Het vraagt op z’n minst interesse van burgers. Daarom informeer je op voorhand over de standpunten van de verschillende politieke partijen.
2. bid voor wijsheid en inzicht
Tot de essentie van het christelijke geloof behoort het bidden tot God, opdat Hij ons zijn Geest van inzicht, liefde en wijsheid zou schenken. Laten we in deze verkiezingstijd bidden voor politici en hun engagement. Maar ook voor onszelf, opdat ook wij op een wijze manier met politiek omgaan.
3. spreek met medemensen over hun zorgen
Het stemgedrag van christenen mag niet alleen bepaald worden door de eigen zorgen en bekommernissen. Laten we aandacht hebben voor de zorgen en moeilijkheden van medemensen rondom ons, in het bijzonder van hen die financieel niet goed kunnen rondkomen of in de marge van de samenleving leven. Onze stem kan hun stem versterken.
4. spreek genuanceerd over politiek
Over politiek wordt vaak in wit-zwart slogans gedacht en gesproken. Terwijl goede politieke oplossingen juist onderscheiding, nuance en compromissen vragen. Laten wij in ons spreken en in onze uitlatingen op sociale media voor de nuance kiezen. Dit draagt bij aan een gezond politiek klimaat. Het helpt het vertrouwen in de politiek te herstellen.
5. spreek je waardering uit aan kandidaten op een lijst
Paus Franciscus spreekt graag over ‘politieke liefde’. Voor hem is politiek een nobele roeping. Ze is één van de meest waardevolle vormen van naastenliefde. Want goede politiek streeft het algemeen welzijn na. Laten we onze waardering uitspreken aan allen die zich verkiesbaar stellen om te werken aan het welzijn van alle burgers.
lees de overige 5 tips
… 6. ga zelf stemmen
Er zijn duizenden redenen te vinden om niet te gaan stemmen. Er is altijd één reden om wel te gaan stemmen, namelijk: de eigen wil. Kies dus zelf ervoor om te gaan stemmen. Naast een wettelijke stemplicht, opgelegd door de overheid, is er ook een morele stemplicht of burgerplicht. Deze morele stemplicht is een oproep van het eigen geweten, om via democratische besluitvorming, op te komen voor medeburgers.
7. neem een spiekbriefje mee in het stemhokje
Laat je stem niet afhangen van het moment in het stemhokje noch van je gemoedstemming op dat moment. Een spiekbriefje is hierbij een gemakkelijk hulpmiddel. Op voorhand kan je rustig en weloverwogen bepalen op welke partij je stemt en welke politici jouw voorkeurstem krijgen.
8. stem op de minst slechte partij of politicus
Sommige mensen willen een ‘proteststem’ of een ‘foertstem’ uitbrengen. Omdat ze elk geloof in de politiek verloren hebben of omdat ze vinden dat politici alleen maar zakkenvullers zijn. Zelfs als je ontevreden bent over de politiek en vindt dat er geen goeie politici zijn, dan kan je nog altijd stemmen op de minst slechte partij of minst slechte politicus.
9. moedig jongeren aan om te gaan stemmen
Woorden wekken, voorbeelden strekken. Ga zelf stemmen, dan is je oproep tot jongeren om ook te gaan stemmen des te geloofwaardiger. Geef deze flyer door aan jongeren en vraag naar hun mening of zienswijze.
10. stem positief
Als je één of meerdere van de bovenstaande geboden in acht neemt, dan werk je mee aan een positieve samenleving. En is jouw stem positief!